از تعداد دقیق فشاری‌های آب که به تدریج بین سال‌های 1345 تا 1348 در نقاط مختلف شهر قزوین نصب شد، اطلاع دقیقی در دست نیست، اما قدیمی‌ها تعداد آن‌ها را بین 25 تا 30 مورد ذکر می‌کنند. استوانه‌هایی که از اواخر دهه 40 به‌تدریج شیر آب جایگزین دگمه فشاری آن‌ها شد و برخی از این فشاری‌ها تا دهه هشتاد نیز همچنان فعال بود، اما به مرور در جریان بهسازی معابر و پیاده‌روها توسط شهرداری حذف شد و هم‌اکنون، تنها یک استوانه فلزی به عنوان نماد «فشاری»های خاطره‌برانگیز مردم قزوین در خیابان سپه فعال است و فشاری دیگری نیز در خیابان امام، در جوار «زرگره کوچه» با حذف شیر آب آن، بلااستفاده باقی مانده است.
از تعداد دقیق فشاری‌های آب که به تدریج بین سال‌های 1345 تا 1348 در نقاط مختلف شهر قزوین نصب شد، اطلاع دقیقی در دست نیست، اما قدیمی‌ها تعداد آن‌ها را بین 25 تا 30 مورد ذکر می‌کنند. استوانه‌هایی که از اواخر دهه 40 به‌تدریج شیر آب جایگزین دگمه فشاری آن‌ها شد و برخی از این فشاری‌ها تا دهه هشتاد نیز همچنان فعال بود، اما به مرور در جریان بهسازی معابر و پیاده‌روها توسط شهرداری حذف شد و هم‌اکنون، تنها یک استوانه فلزی به عنوان نماد «فشاری»های خاطره‌برانگیز مردم قزوین در خیابان سپه فعال است و فشاری دیگری نیز در خیابان امام، در جوار «زرگره کوچه» با حذف شیر آب آن، بلااستفاده باقی مانده است.
یادداشت نشریه تقاطع شماره 34 | تامین آب مورد نیاز مردم قزوین به‌ویژه آب شُرب در ادوار مختلف، همواره با توجه به اقلیم نیمه‌خشک منطقه با مشکل جدی روبه‌رو بوده است و کاهش نزولات آسمانی مشکل آب شهر را دوچندان می‌کرد. از همین رو بود که شهریور 1306 خورشیدی که رضاشاه پهلوی به قزوین آمد، نشریات «نوروز» و «تمدن اسلام» یکی از 5 خواسته مردم این شهر را «تهیه آب» ذکر کردند. (1)
در دوره پهلوی اول اما، اتفاق خاصی برای تامین آب شُرب قزوین نیفتاد و مردم آب مورد نیاز خود را همچنان از طریق قنوات و نزولات آسمانی که توسط میراب‌ها به آب‌انبارهای عمومی و خانگی منتقل می‌شد، تهیه می‌کردند. با اشغال ایران توسط نیروهای موسوم به «متفقین» در شهریور 1320، «روس‌ها در قزوین برخلاف انتظار [نسبت به دوره اشغال قزوین در جنگ جهانی اول] رویه معتدلانه‌ای پیش گرفتند و رفتار خود را روی مهربانی با مردم و جلب قلوب عامه قرار دادند. البته غرض اصلی آن‌ها از پیش گرفتن سیاست ملایم این بود که کارگران و دهقانان و سرانجام طبقه دوم و سوم را متمایل [به] عضویت در اتحادیه‌ها و تشکیلات حزب توده کنند و سپس با دست آن‌ها مقاصد خود را پیش ببرند. چون مردم قزوین همواره از حیث آب در مضیقه بودند و مخصوصا در آن سنوات به‌واسطه کمی بارندگی، بیش از حد در زحمت و بی‌آبی بودند روس‌ها از لحاظ تبلیغ و جلب توجه عامه یک حلقه چاه عمیق در میدان سعادت حفر کردند که در نظر اکثریت مردم حُسن اثر داشت.» (2)
«پس از رفتن روس‌ها و تخلیه ایران از سپاهیان بیگانه چون به‌تدریج وسیله کار فراهم شد، بین سال‌های 1325-1334 خورشیدی پنج حلقه چاه در محله پنبه‌ریسه مقابل [بقعه] آمنه‌خاتون، انتهای خیابان فردوسی کنار خندق، محله راه‌ری، مقابل باغ سپهسالار در بیرون دروازه درب‌کوشک، و خیابان مولوی روبه‌روی مسجد حاج ابراهیم به هزینه شهرداری حفر شد. عمق این چاه‌ها بین 75 تا 85 متر است؛ البته عمق چاه در شمال [شهر] بیش از جنوب است. لوله‌های این چاه‌ها شش اینچی است... موتورهای این چاه‌ها یک دستگاه «لیستر» و چهار دستگاه دیگر «انترنیشنل» به قوه چهل اسب است و حفر آن‌ها کمک بزرگ و مؤثری برای مردم قزوین شده، مخصوصا محلاتی مانند راه‌ری، آخوند و پنبه‌ریسه که از نظر تامین آب در تنگی و سختی بودند.» (3)
با حفر این چاه‌ها، مشکل تامین آب مورد نیاز مردم شهر قزوین تا حدود قابل توجهی حل شد. در دهه چهل اما نصب شیرهای استوانه‌ای سیاه‌رنگی در نقاط مختلف شهر از جمله خیابان پهلوی (امام کنونی)، سپه، تهران قدیم، مولوی، سعدی، پادگان، ملک‌آباد و... وضعیت تامین آب را بهبود بخشید. این استوانه‌ها از جنس فولاد و برنج بودند و با فشار دادن دکمه‌ای بر روی آن‌ها، آب از لوله متصل به این استوانه خارج می‌شد؛ به‌همین دلیل مردم به آن‌ها «فشاری» می‌گفتند.
«استفاده از این آب برای اهالی رایگان بود و بعضی خانواده‌ها کنار همین فشاری‌ها لباس و پتو و برخی هم ظرف‌هایشان را می‌شستند؛ اما گاهی بر سر نحوه استفاده از آن‌ها بین اهالی نزاع و درگیری رخ می‌داد. این در حالی بود که برخی از خانواده‌ها برای بیشتر استفاده بردن از این آب و رسیدگی به امور روزمره‌شان از ترفندهای جالبی استفاده می‌کردند. استفاده از آب این شیرها فقط به یکی دو مورد ختم نمی‌شد. برای پیشگیری از قطع شدن جریان آب از تیوپ دوچرخه، نوار باریکی می‌بریدند و در زمان استفاده از شیرهای فشاری دور دکمه آن می‌بستند تا جریان آب مداوم باشد و قطع شدن آب اسباب اعتراض افراد منتظر در صف نشود.
تابستان‌ها این فشاری‌ها، پاتوق بچه‌ها برای آب‌تنی و حمام کردن بود. قدیم تفریحات بچه‌ها نسبت به نسل امروز محدود و انگشت‌شمار بود. از میان این تفریحات، آب‌تنی در نهرها و کنار فشاری‌ها یکی از لذت‌بخش‌ترین یا به زبان امروزی‌ها از تفریحات لاکچری محسوب می‌شد. به‌همین دلیل، اغلب سر ظهر، پاتوق بچه‌ها برای تفریح جایی کنار همین شیرهای فشاری بود. البته بسیاری از مادرها و پدرها هم از این فرصت برای حمام کردن فرزندانشان استفاده می‌کردند.» (4)
از تعداد دقیق فشاری‌های آب که به تدریج بین سال‌های 1345 تا 1348 در نقاط مختلف شهر قزوین نصب شد، اطلاع دقیقی در دست نیست، اما قدیمی‌ها تعداد آن‌ها را بین 25 تا 30 مورد ذکر می‌کنند. استوانه‌هایی که از اواخر دهه 40 به‌تدریج شیر آب جایگزین دگمه فشاری آن‌ها شد و برخی از این فشاری‌ها تا دهه هشتاد نیز همچنان فعال بود، اما به مرور در جریان بهسازی معابر و پیاده‌روها توسط شهرداری حذف شد و هم‌اکنون، تنها یک استوانه فلزی به عنوان نماد «فشاری»های خاطره‌برانگیز مردم قزوین در خیابان سپه فعال است و فشاری دیگری نیز در خیابان امام، در جوار «زرگره کوچه» با حذف شیر آب آن، بلااستفاده باقی مانده است.
موضوع ایجاد لوله‌کشی سراسری آب با روی کارآمدن حکومت پهلوی و گام برداشتن تهران در مسیر مدرن شدن مطرح شد، البته عملی شدن این طرح به‌ویژه در قزوین تا سال 1334 زمان برد. نشریه «صدای قزوین» در شهریورماه همان سال، از آغاز نقشه‌برداری از خیابان‌ها و کوچه‌ها برای اجرای لوله‌کشی آب شهر خبر داد: «چند روز است که عده‌ای از مهندسین مشغول نقشه‌برداری برای لوله‌کشی شهر شده‌اند که پس از خاتمه کار نقشه‌برداری اقدام برای لوله‌کشی شده تا مردم قزوین کاملاً بهداشت‌شان از حیث آب آشامیدنی تأمین گردد.» (5)
اما عملی شدن این طرح با بروز تبانی و فساد در اجرای پروژه (6) به تاخیر افتاد و عملیات لوله‌کشی آب اشامیدنی در قزوین در سال 1345 به دستور وزیر آبادانی و مسکن توسط شرکت پیمانکاری هدیش آغاز شد؛ عملیاتی که بنا بود 18 ماهه به انجام برسد و مردم قزوین از نعمت آب آشامیدنی سالم بهره‌مند شوند، اما تا آب لوله‌کشی به همه محله‌های شهر برسد، 5 سال زمان برد.
منابع:
1- روزنامه اطلاعات، شماره 302، تاریخ 16 شهریور 1306.
2- مینودر یا باب الجنه قزوین، محمدعلی گلریز، انتشارات طه، قزوین، 1368.
3- همان.
4- پروژه تاریخ شفاهی، خاطرات سید رسول امینی.
5- هفته نامه صدای قزوین، 15 شهریور 1334.
6- روزنامه کیهان، شماره 5362، یک شنبه 21 اردیبهشت 1340.
انتهای پیام/
